تألیف و ترجمه: حمید وثیق زاده انصاری
منبع: راسخون



 
علف‌زارها گونه گیاهی اصلی و مشخص زیست بوم ساوانا هستند، در حالی که درختچه‌های کوچک و درختان به میزان کم‌تری در آن یافت می‌شوند. معمولاً آب و هوای گرم در تمام طول سال در منطقه وجود دارد.
ساوانا معمولاً به زیست بوم علفزار‌های حاره‌ای، که در مناطق وسیعی وجود دارد، اطلاق می‌شود.خود کلمه ساوانا از لغت آراواکی (Arawak) به معنی "سرزمین‌های بی درخت دارای علف‌زار" مشتق شده است. این نوع پوشش با نام‌های مختلفی در مناطق مختلف شناخته می‌شود : در آفریقا ساوانا (savanna)، در آمریکای شمالی چمن زار (Prairie)،در استرالیا مراتع (rangelands)، و درآسیا استپ (Steppes). هم چنین به عنوان علف‌زارهای گرمسیری نیز شناخته می‌شود، ساوانا زیست بوم واسطه‌ی بین جنگل‌های بارانی غنی از پوشش گیاهی و بیابان‌های نا مساعد است. بیایید نگاهی به برخی حقایق مشخص در مورد زیست بوم ساوانا بیاندازیم.

زیست بوم ساوانا: آمار و اطلاعات

نیازی به یاد آوری نیست، که پوشش گیاهی غالب در زیست بوم ساوانا شامل گونه‌های مختلف علف وحشی است. اساساً این گیاهان علف‌هایی به بلندی 3 تا 6 فوت (1 تا 2 متر) هستند، که دردسته‌های بزرگ رشد می‌کنند. شرایط آب و هوایی غالب چنین است که، نمی‌تواند شرایط رشد جنگل‌های انبوه مثل جنگل‌های بارانی و جنگل‌های معتدل را تأمین کند. در زیست بوم علف‌زار، فصل بارانی کوتاه با آغاز دوره رشد فعال برای پوشش گیاهی، هم زمان است. قسمت مشخص زیر برخی حقایق جالب در مورد ساوانا است. هیچ منطقه جغرافیایی مشخص برای زیست بوم ساوانا وجود ندارد. این پوشش به صورت پراکنده در مناطق حاره‌ای جهان که آب و هوای غالب، شرایط رشد علف‌های بلند و برخی از بوته‌ها و درختان را تأمین میکند، یافت می‌شود‌.
یکی ازحقایق آشکار در مورد زیست بوم ساوانای حاره‌ای این است که درختان موجود در این علف‌زار در مقابل خشک سالی و خاک ضعیف مقاوم هستند. انواع عمده درختان که نسبت به دیگر انواع با این زیست بوم سازگارترند، کاج، نخل و اقاقیا هستند.
حال که صحبت از آب و هوای زیست بوم ساوانا است، می‌توان گفت بارش سالانه ثبت شده 30 تا 50 اینچ (75 تا 125 سانتی متر) است. هر دو فصل مرطوب و فصل خشک در علف‌زار گرمسیری شایع هستند.دمای متوسط در دوره‌های مرطوب وخشک به ترتیب 61 و 91 درجه فارنهایت (16 و 33 درجه سانتی گراد) است.
در زیست بوم علف‌زار گرمسیری، لایه خاک فوقانی که رشد گیاه را پشتیبانی می‌کند نسبتاً کم عمق است. بر خلاف جنگل انبوه استوایی و جنگل‌های برگ ریز معتدل، خاک زیست بوم ساوانا، کم‌تر بارور است. تعجبی ندارد که علف‌ها، گونه‌های گیاهی غالب این ناحیه هستند.
با توجه به گیاهان خاصی که در زیست بوم یافت می‌شوند، ساوانا در اکو سیستم‌های مختلفی دسته بندی می‌شود. ساوانای آفریقایی شامل هر دوی علفزار‌ها و بوته‌زارها است بنا بر این، این دسته به ساوانای حاره‌ای ونیمه حاره‌ای تعلق دارد.
هم چنین زیست بوم‌های ساوانایی که در آن تابستان‌ها مرطوب و زمستان‌ها خشک هستند در زیر اکو سیستم‌های معتدل دسته بندی می‌شود. دیگر دسته بندی‌ها شامل ساوانای مدیترانه‌ای (عرض‌های جغرافیایی میانه)، ساوانای کوهی (کوه (ایتالیایی)montane: ) (مرتفع) و ساوانای آب گرفته (flooded) می‌شود.
دوباره بر اساس علف‌های غالب علف‌زارهای گرمسیری به سه دسته تقسیم می‌شوند،- علف زارهای بلند که شامل علف‌های بلندتر از 5 فوت (5ر1 متر)، چمن‌زارهای مختلط با علف‌هایی به بلندی 2 تا 3 فوت (60 تا 90 سانتی متر) و علف‌زارهای کوتاه با علف‌های کوتوله می‌شود.
گیاهان موجود در علف‌زارهای گرمسیری با شرایط خشک سالی طولانی مدت، سازگار هستند. بسیاری از آن‌ها دارای ریشه اصلی عمودی هستند، که به عمق خاک برای جذب آب نفوذ می‌کند، هم چنین، برگ‌ها در فصل خشک می‌ریزند، تا مانع تعرق و حفظ رطوبت شوند.
درست مانند حفاظت از آب، گیاهان مواد مغذی را نیز برای استفاده در فصل خشک ذخیره می‌کنند، بنا بر این، بسیاری از گیاهان ساوانا ریشه‌های بزرگ زیر زمینی، در قالب بنه(corms) و غده(tubers) دارند. برای جلو گیری از چرای چرندگان، علف‌ها مواد تلخی ترشح می‌کنند یا برگ‌هایشان برای جویدن خیلی سفت هستند.
با توجه به اهمیت درخور پوشش گیاهی و دست رسی به مواد غذایی در ساوانا، چرندگان تا حد زیادی جمعیت حیوانات از این زیست بوم را شامل می‌شوند. لیست این حیوانات شامل غزال، فیل، زرافه، بز کوهی آفریقایی، بوفالو، آهوی آفریقایی و گورخر می‌شود.
با وجود شرایط آب و هوایی نه چندان مساعد، علف‌زارهای گرمسیری از بزرگ‌ترین تنوع حیوانات چرنده پشتیبانی می‌کند. این مورد یکی از حقایق جالب زیست بوم ساوانا است، که حامیان حیوانات در سر تا سر دنیا را شگفت زده کرده است.
جایی که چرندگان حضور دارند، شما همواره می‌توانید انتظار لیستی از گوشت خواران را نیز داشته باشید. بالأخره، این یک رابطه‌ی طبیعی برای متعادل نگه داشتن زیست بوم و حفظ کردن زنجیره غذایی است. گوشت خوارانی که از چرندگان ساوانا تغذیه می‌کنند شامل پلنگ ، یوزپلنگ ،کفتار، شغال و شیر هستند.
از ویژگی‌های تطبیقی کشف شده در حیوانات زیست بوم ساوانا پاهای بلند است. آن‌ها باید در دوره‌های خشک سالی و سایر شرایط نامساعد آب و هوایی مشابه، مسافت‌های طولانی‌تری را مهاجرت کنند. تحلیل مشابه در مورد پرندگان با بال‌های بلند نیز صادق است.
بخش شگفت انگیز پوشش گیاهی علف‌زار این است که با وجود آتش سوزی‌ها، دست نخورده باقی می ماند، که در مورد جنگل‌ها این گونه نیست. حتی پس از سوختن قسمت بالایی گیاه، آن‌ها می‌توانند رشد طبیعی خود را از طریق ریشه‌ها و جوانه‌های زیر زمینی باز یابی کنند.
اگر بارش سالانه علف‌زارها کاهش بیابد، به یک بیابان تبدیل خواهد شد. همین طور بارندگی سالانه بالاتر باعث تبدیل ساوانا به جنگل می‌شود. مانند بسیاری از زیست بوم‌های زمین، ساوانا نیز از تهدید‌های انسان‌ها در امان نیست. مردم از این پوشش برای پرورش احشام و دام‌های اهلی خود استفاده می‌کنند که منجر به کاهش تدریجی ناحیه علف‌زار می‌شود. دیر یا زود، ناحیه دارای حیات، به بیابانی خالی از سکنه تبدیل می‌شود.

/ج